Trong những năm qua, cùng với tiến trình CNH, HĐH đất nước, đội ngũ công nhân, viên chức lao động đã tăng nhanh về số lượng, nâng cao về chất lượng, đa dạng về cơ cấu ngành nghề, giữ vai trò quan trọng trong sự nghiệp CNH, HĐH.

Hiện nay có gần 10 triệu công nhân đang làm việc trong doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế, trong đó có trên 1,5 triệu công nhân làm việc tại các khu công nghiệp, khu chế xuất, nơi được áp dụng công nghệ tiên tiến, sản xuất ra các sản phẩm phục vụ nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu, đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Tuy nhiên, phần lớn công nhân làm việc trong các khu công nghiệp, khu chế xuất là người ngoại tỉnh, xuất thân từ nông thôn, tại các khu công nghiệp ở Hà Nội số công nhân ngoại tỉnh là trên 50%, còn ở thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai lên đến trên 70%. Thực tế đó đang đặt ra cho các cấp, các ngành cần quan tâm giải quyết những bức xúc của công nhân khu công nghiệp như về nhà ở, nhu cầu hưởng thụ đời sống văn hoá, tinh thần, đảm bảo an sinh xã hội.

Mô hình Tổ tự quản, hình thức tổ chức xã hội tự nguyện, được lập ra trong công nhân tại khu nhà trọ, khu công nghiệp, hình thành sớm nhất tại Thành phố Hồ Chí Minh, hiện đang được triển khai nhân rộng và bước đầu hoạt động có hiệu quả ở Đồng Nai và Bình Dương.

Hiện nay Thành phố Hồ Chí Minh đã xây dựng được gần 700 Tổ tự quản tại các khu nhà trọ công nhân, bên cạnh các khu công nghiệp tập trung trên địa bàn Quận 7, 9, 12, Củ Chi, Thủ Đức, Bình Tân, Bình Chánh, Hóc Môn, Gò Vấp.... Thông qua các Tổ tự quản khu nhà trọ công nhân, các cấp công đoàn đã tích cực phối hợp cùng với công an và ngành chức năng tổ chức các hoạt động tuyên truyền pháp luật sâu rộng trong công nhân như: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Lao động, Luật Công đoàn, Luật Bảo hiểm xã hội, Luật phòng chống ma túy, Luật Hình sự, Luật Hôn nhân - Gia đình, Luật Giao thông đường bộ, tuyên truyền phòng chống tội phạm, ma túy, mại dâm và các tệ nạn xã hội khác…

Kết quả rõ nét là số lượt công nhân được phổ biến pháp luật tăng theo hàng năm, trong năm 2008, đã có trên 15.000 lượt công nhân các khu nhà trọ có Tổ tự quản được tuyên truyền, phổ biến pháp luật, phát hành 10.000 tờ gấp tuyên truyền các loại. Bên cạnh các hoạt động tuyên truyền, các cấp Công đoàn Thành phố cũng định kỳ tổ chức các hoạt động văn hóa văn nghệ, thể dục thể thao như “Tiếng hát công nhân khu nhà trọ”, tổ chức các trò chơi, hội thao, hội thi ẩm thực, chăm lo cho công nhân nhà trọ không về quê vui tết, trang bị tủ sách, báo, tivi… các hoạt động này đã góp phần cải thiện, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho công nhân, hình thành kỹ năng sống văn minh công nghiệp, đồng thời xây dựng được mối quan hệ gắn bó giữa công nhân với địa phương. Bên cạnh các hoạt động tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật, các cấp Công đoàn thành phố còn phối hợp với lực lượng Công an tổ chức phát động phong trào đấu tranh và tố giác tội phạm; tiến hành kiểm tra, nhắc nhở mọi người chấp hành việc đăng ký tạm trú tạm vắng, gắn sinh hoạt Tổ tự quản công nhân lao động khu nhà trọ với sinh hoạt tổ dân phố định kỳ hàng tháng để tuyên truyền phòng chống tội phạm, đặc biệt là đấu tranh tố giác tội phạm, phong trào này đã được công nhân hưởng ứng sôi nổi và đạt được một số kết quả rõ rệt trong những năm qua.

Thực hiện chủ trương xây dựng khu công nhân không có tệ nạn ma túy và các tệ nạn xã hội khác và xây dựng mô hình tổ tư vấn pháp luật lưu động tại khu nhà trọ, khu công nghiệp, đến nay Liên đoàn lao động tỉnh Đồng Nai đã xây dựng được 15 khu công nhân không có tệ nạn ma tuý và các tệ nạn xã hội khác. Tình hình tệ nạn xã hội trong các khu nhà trọ công nhân có chiều hướng giảm, nhận thức của công nhân tại các Tổ tự quản công nhân về công tác phòng chống các tệ nạn xã hội ngày càng rõ hơn, nhiều người đã tự giác tham gia ký kết trách nhiệm không vi phạm các tệ nạn xã hội, nhờ đó tình hình an ninh trật tự trên địa bàn tốt hơn, giúp cho công nhân yên tâm làm việc. Sự hình thành Tổ tự quản trong công nhân, xây dựng khu công nhân không có tệ nạn ma túy và các tệ nạn xã hội khác, phù hợp với nguyện vọng của đông đảo công nhân cũng như nhân dân, lao động ở địa bàn dân cư, vì vậy đã thu hút được sự đồng tình ủng hộ của chính quyền và nhân dân địa phương.

Việc thành lập các Tổ tự quản khu nhà trọ công nhân tại các khu nhà trọ khu công nghiệp đã tạo dựng được mối quan hệ gắn bó chặt chẽ giữa chính quyền, Công đoàn, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội ở cơ sở. Tuy có những hình thức tổ chức khác nhau trong hoạt động tại các khu nhà trọ công nhân, nhưng việc hình thành Tổ tự quản tại các khu nhà trọ công nhân đã tạo điều kiện thuận lợi cho tổ chức Công đoàn tuyên truyền, phổ biến pháp luật, góp phần nâng cao nhận thức của công nhân, nắm bắt tâm tư, tình cảm và nguyện vọng của công nhân, kịp thời giải quyết những vấn đề bức xúc của công nhân, từ đó hạn chế xảy ra các vụ lộn xộn, gây mất trật tự an toàn xã hội tại địa phương. Các Tổ tự quản công nhân từng bước hoạt động nền nếp, góp phần tăng cường tình đoàn kết, tương trợ, giúp đỡ nhau khi có khó khăn trong cuộc sống, tạo chuyển biến trong công nhân về ý thức giữ gìn vệ sinh môi trường, chấp hành tốt quy định tạm trú, tạm vắng của địa phương, thúc đẩy phong trào quần chúng bảo vệ an ninh Tổ quốc; giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn.

Tổ Tự quản khu nhà trọ công nhân lao động tại các khu công nghiệp là mô hình hoạt động mới, bước đầu đáp ứng đòi hỏi bức thiết của công tác tập hợp quần chúng đa dạng của Đảng ta và các tổ chức chính trị, xã hội, nhất là tổ chức Công đoàn. Mô hình tổ chức này đang rất cần có sự quan tâm chỉ đạo thống nhất, phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, đoàn thể các cấp và tổ chức Công đoàn, nhất là những địa phương có đông công nhân lao động làm việc tại các khu công nghiệp. Các cơ quan chức năng cần quan tâm đầu tư nghiên cứu xây dựng nội dung, quy chế thống nhất, trong việc thành lập và tổ chức hoạt động của Tổ tự quản các khu nhà trọ công nhân.

Đối với tổ chức Công đoàn, nhất là công đoàn cơ sở, nơi có đông công nhân làm việc tại các khu công nghiệp, cần xác định xây dựng Tổ tự quản trong công nhân là một hình thức tập hợp công nhân lao động trong tình hình mới; chủ động tham gia xây dựng cơ chế phối hợp hoạt động chặt chẽ với chính quyền địa phương và các tổ chức chính trị xã hội ở cơ sở để nâng cao chất lượng hoạt động của Tổ tự quản, thực hiện đa dạng hoá các hình thức tập hợp công nhân lao động, góp phần đổi mới nâng cao chất lượng hoạt động công đoàn, xây dựng giai cấp công nhân và tổ chức Công đoàn vững mạnh.

TS Hoàng Ngọc Thanh

Phó Chủ tịch Tổng LĐLĐ VN